مفهوم عددمفهوم عدد به بحث از دلالت یا عدم دلالت جمله عددیه بر انتفای حکم از موضوع مقیّد به غیر آن عدد اطلاق می‌شود. ۱ - تعریفمفهوم عدد، از اقسام مفهوم مخالف است. بحث مفهوم عدد در جمله عددیه مطرح می‌گردد. جمله عددیه، جمله‌ای است که موضوع یا متعلق آن به عدد معینی مقید شده باشد. بحث وجود یا عدم مفهوم در جمله عدد به این گونه است که حکمی که برای موضوع (یا متعلق) دارای عدد خاص (مقید به عدد خاص ) ثابت شده است از موضوع مقید به غیر آن عدد خاص منتفی می‌شود یا نه؛ برای مثال، در روایات آمده است که در هر ماه سه روز روزه گرفتن مستحب است، آیا مفهوم این سخن آن است که بیشتر از سه روز مستحب نیست، یا مفهوم ندارد و نسبت به این مطلب ساکت است؟ ۲ - بررسیبحث از مفهوم عدد در دو مقامِ ثبوت و اثبات مطرح است. ۲.۱ - مقام ثبوتدر مقام ثبوت، مسئله به چهار صورت تصوّر می‌شود: ۱. گاهی به دلیل خاصی ثابت شده که این عدد در کلام برای بیان حد و مرز موضوع، هم از جانب قلت و هم از جانب کثرت می‌باشد؛ برای مثال، جمله «تصدق بخمسة دراهم، لا اقل و لا اکثر» مفهوم دارد؛ یعنی «کمتر از پنج درهم فایده ندارد و بیشتر از آن هم واجب نیست»؛ ۲. گاهی به دلیل خاصی ثابت شده که عدد ذکر شده در کلام تنها برای محدود کردن موضوع از نظر کثرت و زیادی است نه از نظر قلت؛ برای مثال، مفهوم این جمله که: «حداکثر سی روز به عنوان ماه رمضان باید روزه بگیری» این است که بیش از سی روز واجب نیست حتی اگر هلال رؤیت نشود؛ ۳. گاهی به دلیل خاص ثابت شده که آن عدد تنها برای بیان موضوع از نظر قلت است، و از لحاظ کثرت لا بشرط می‌باشد، برای مثال، جمله: «تصدق بخمسة دراهم لا اقل» به این معنا است که کمتر از پنج درهم کافی نیست، ولی درباره بیشتر از آن؛ ساکت است؛ ۴. گاهی هیچ گونه قرینه‌ای مبنی بر این که عدد مذکور برای محدود کردن موضوع است، وجود ندارد، مثل: «صم ثلاثة ایّام من کل شهر»، که در این مورد بیشتر اصولی‌ها می‌گویند مفهوم ندارد، چون اثبات شیء نفی ماعدا نمی‌کند. ۲.۲ - مقام اثباتبرخی معتقدند ظهور یا انصراف عدد این است که در مقام تحدید، هم از نظر قلت و هم از نظر کثرت، می‌باشد؛ پس در هر دو طرف مفهوم دارد، مگر این که قرینه‌ای بر خلاف آن اقامه شود، مانند عدد در آیه : ﴿الزّانِیَةُ وَالزّانِی فَاجْلِدُوا کُلَّ واحِد مِنْهُما مِائَةَ جَلْدَة﴾، که در تحدید از نظر قلت و کثرت ظهور دارد؛ یعنی صد ضربه باید زده شود نه ۱۰۱ و نه ۹۹ ضربه. برخی معتقدند ظاهر کلمات بیشتر اصولیون این است که جمله عددیه مفهوم ندارد. آنها می‌گویند هر چند جمله عددیه بر این مطلب دلالت می‌کند که به جا آوردن اقل مجزی نیست، امّا این بدین دلیل نیست که بر مفهوم دلالت دارد، بلکه به این علت است که عنوان اقل در این خطاب خاص، مامور به نیست، ولی این امر مانع از آن نیست که در خطاب دیگری اقل، ماموربه باشد. به همین بیان روشن می‌شود که جمله عددیه نمی‌تواند طبیعی حکم را از عدد اکثر نیز نفی نماید. [۵]
اصول الفقه، خضری، محمد، ص۱۴۴.
[۷]
کفایة الاصول، آخوند خراسانی، محمد کاظم بن حسین، ص۲۵۰.
[۸]
اصول الفقه، ابو زهره، محمد، ص۱۴۴.
[۹]
التمهید فی تخریج الفروع علی الاصول، اسنوی، عبد الرحیم بن حسن، ص۲۵۲.
[۱۰]
مبادی فقه و اصول، فیض، علیرضا، ص۲۴۷.
[۱۱]
شرح اصول فقه، محمدی، علی، ج۱، ص۲۸۱.
۳ - پانویس
۴ - منبعفرهنگنامه اصول فقه، تدوین توسط مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، ص۸۰۶، برگرفته از مقاله «مفهوم عدد». رده‌های این صفحه : مفهوم مخالف
|